مقاله تخصصی «‌موج‌بافی، هنری به قدمت عمر بشر»

موج‌بافی، هنری به قدمت عمر بشر

نساجی سنتی از جمله صنایعی است که با قدمت طولانی از پیشینه‌ای کهن برخوردار است و از ابتدای خلقت انسانها جهت پوشش تن و مصون ماندن از سرما و گرما تدابیری بسیار اندیشیده‌اند، از جمله استفاده از برگ گیاهان، پوست حیوانات و... کم کم با افزایش تکامل، بشر با فکر و اندیشه از طریق مختلف جهت پوشش بیشتر و بهتر اقدام لازمه را به مرحله اجرا درآورد. از این‌رو با ساخت وسایل و ابزار کار به صورت ابتدایی شروع به بافت پارچه نمودند که در این راه برای رسیدن به هدف از الیاف طبیعی و حیوانی استفاده می‌کردند توده‌های الیاف را با دست می‌ریسیدند تا آنها را تبدیل به نخ و سپس مبادرت به بافت پارچه کنند.

موج پارچه‌ای است دست بافت که عموما به صورت چهار خانه‌ای و با پشم بافته می‌شود. از موج عمدتا برای رختخواب پیچ، پتو، پشتی، رویه کرسی، سجاده و گاه برای چادرهای عشایر استفاده می‌کنند. این نوع پارچه بر روی دستگاه‌های بافندگی سنتی، 2 وردی و 4وردی بافته می‌شود و دارای عرض متغیر معمولا «80-60» سانتیمتر است. وردها به وسیله طناب و ابزارهایی به نام قرقره و سازهای کوچک و بزرگ به بالای دستگاه و از پایین به پدال‌هایی متصل است و با بالا و پایین رفتن پدال‌ها، تارها به دو دسته تقسیم شده و «دهنه کار» ایجاد می‌گردد. در این حال با عبور ماکو در وسط دهنه، پود گذاشته می‌شود سپس با عوض کردن پاها، «ورد» دیگر را به حرکت درآورده و بافت پارچه صورت می‌پذیرد. در صورتی که پود پارچه از چند رنگ تشکیل شده باشد، در مواقع لزوم از ماسوره‌های رنگارنگ استفاده می‌شود.

سه عامل اصلی و اولیه‌ای که وجود آنها برای عمل بافندگی و تهیه پارچه ضروری است، عبارتند از:تشکیل دهنه کار، پودگذاری، دفتین زدن. تشکیل دهنه کار پارچه حاصل درگیری نخ‌های تار و پود است و برای انجام این کار عمل مکانیزمی مورد احتیاج است تا تارها را به دو سطح که با یکدیگر زاویه می‌سازند، تقسیم کند تا ماکو قادر به عبور از داخل آن باشد.این عمل توسط پاتخته (پدال) صورت می‌گیرد که از یک سو به وردها متصل است و با پایین آوردن سر دیگر پاتخته توسط پا، بین تارها زاویه ایجاد می‌شود و فاصله لازم برای رد شدن ماکو به وجود می‌آید.  پودگذاری پس از تشکیل دهنه، عمل پودگذاری انجام می‌شود و طی آن ماکو که حاصل ماسوره نخ پود است، از داخل دهنه عبور نموده و نخ پود را طبق طرح بافت در لابه‌لای تار قرار می‌دهد. دفتین زدن آخرین عمل اصلی دستگاه بافندگی که بلافاصله پس از پودگذاری انجام می‌شود، عمل دفتین زدن است که طی آن دفتینی که شانه‌ای بر روی آن سوار شده و دارای حرکت نوسانی است. نخ پود را به لبه پارچه زده و نخ‌های تار را از یکدیگر جدا می‌سازد.

موج دارای طرح‌ها و نقش‌های گوناگونی شامل شطرنجی ساده، گل‌پتویی، فندقی، چشم بلبلی، میله‌کاری، جناقی و گل خشتی است.در حال حاضر «احمد بامشاد» تنها استاد کاری است که در این رشته مشغول به فعالیت است و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین با برگزاری دوره‌های آموزشی سعی بر حفظ و احیای این هنر دیرین دارد.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد پنجشنبه 14 شهریور 1387